Słownik biograficzny. Kto był kim w Krzepicach i okolicy?

Pasjonaci historii lokalnej i zajmujący się nią zawodowo wraz z Gminnym Ośrodkiem

Kultury w Krzepicach oraz Krzepickie Koło Kolekcjonerów, podjęli zamysł zorganizowania

spotkań cyklicznych mających mieć miejsce 3-4 razy w ciągu roku kalendarzowego w latach

2022-2023 pt. Kto był kim w Krzepicach i okolicy? Uwieńczeniem tych prelekcji ma być

planowana książka o takim samym tytule wraz z podtytułem, a mianowicie: Kto był kim

w Krzepicach i okolicy? Słownik biograficzny.

Słownik biograficzny, zawierający życiorysy mieszkańców Krzepic i okolicy, który

ma stać się zwieńczeniem poszukiwań wszystkich chcących włączyć się w tę inicjatywę,

pozwoli przywołać ważne osobistości z minionych wieków oraz ocalić od zapomnienia ludzi

z XX i XXI w. Do tworzenia haseł słownikowych zaproszone są wszystkie osoby mające

wiadomości na temat swoich przodków, którzy pełnili ważne i mniej ważne funkcje społeczne

lub byli „zwykłymi” obywatelami i choć w minimalnym stopniu wnieśli wkład w rozwój

Krzepic i okolicy. Do wspólnego projektu mogą się włączyć również osoby chcące utrwalić

sylwetki swoich bliskich jeśli posiadają nawet drobne, ale pewne wiadomości, które pozwolą

na stworzenie ich biogramów w myśl „ocalenia od zapomnienia”.

Planowana publikacja, nawet po szczęśliwym ukazaniu się drukiem, nie będzie

stanowić tematu i przedsięwzięcia zamkniętego i definitywnie ukończonego. Należy przez to

rozumieć, że po oficjalnym sfinalizowaniu spotkań cyklicznych i zredagowaniu słownika do

jesieni 2023 r., potencjalne kolejne biogramy powstałe w przyszłości zostaną przeznaczone do

kolejnego tomu publikacji. Trzeba mieć jednak świadomość, że najowocniej organizuje się

materiały do pierwszych numerów projektów słownikowych, dlatego opieszałość w pisaniu

i nadsyłaniu biogramów może skutkować ukazaniem się ich w kolejnym tomie słownika, być

może za kilka (lub kilkanaście) lat.

Jak rozumieć tytułowe Krzepice i okolice? Cel publikacji

Stworzenie słownika biograficznego w wymiarze regionalnym wymaga w pierwszym

rzędzie określenia zakresu terytorialnego. Do powyższej pracy przyjęto

za podstawę podział

administracji gminy Krzepice obowiązujący od 1999 r. oraz podział administracji kościelnej

z 1992 r. (obszerniejszy terytorialnie od podziału cywilnego). Na obszarze gminy znajdują się

cztery parafie: Krzepice, Podłęże Królewskie, Starokrzepice i Zajączki (część wiosek

wchodzących w ich skład leży na terenie innych gmin i w województwie opolskim). Wyjątek

stanową parafie w Janikach i Iwanowicach Dużych. Pierwsza – Janiki – znajduje się na ternie

gminy Panki, jednak do 1981 r. była częścią parafii w Krzepicach i nadal gro współczesnych

jej mieszkańców czuje silny związek z miastem i kościołem św. Jakuba oraz posiada groby

rodzinne na krzepickim cmentarzu. Druga – Iwanowice Duże – wchodzi w skład gminy

Opatów, w latach 1909-1937 pod względem administracji kościelnej należała do parafii

w Krzepicach i łączność z omawianym terenem jest identyczna jak ma to miejsce

w przypadku parafii Janiki. Uwzględniając powyższe przesłanki i uwarunkowania

historyczne, obszar terytorium, z którym będą związane hasła słownikowe stanowią

następujące miejscowości: Aleksandrów, Bobrowa, Bugaj Nowy, Kostrzyna, Kotary,

Krzepice, Kuźniczka, Kuków, Dankowice Pierwsze, Dankowice Drugie, Dankowice-Piaski,

Dankowice Trzecie, Drozdki, Iwanowice Duże, Janiki, Krzepice, Lutrowskie, Łękawica,

Nowa Wieś, Pąchały, Podłęże Królewskie, Podłęże Szlacheckie, Stanki, Starokrzepice,

Szarki, Ślusarze, Zajączki Pierwsze, Zajączki Drugie, Zajączki Pierwsze-Ruda, Zajączki

Parcele, Zbrojewsko, Zwierzyniec Drugi, Zwierzyniec Doliska, Zwierzyniec Trzeci, (pewnej

trudności nastręcza uwzględnienie miejscowości: Zwierzyniec Pierwszy należącej do gminy

i parafii Opatów, jednak ze Zwierzyńcem II i III stanowi ona pewną całość).

W historiografii nigdy nie funkcjonował potocznie używany termin: „ziemia

krzepicka”, który dla większości współczesnych mieszkańców tych terenów wydaje się czymś

naturalnym, podobnie jak nazwy: „Zagłębie Dąbrowskie” czy „Śląsk”. Jedynie ks. Wacław

Chmielarski (żyjący w latach 1927–2013) na łamach periodyku „Almanach Częstochowy”

(2008 r. i 2011 r.) odnośnie do założonego przez siebie muzeum na Kuźniczce konstruował

zwroty sugerujące takie nazewnictwo. Pewną formą i konsekwencją tej narracji jest oficjalna

nazwa stworzonej przez duchownego instytucji „Muzeum Regionalne Braci Chmielarskich

w Krzepicach”. Uczynił to jednak wyłącznie na bazie sentymentalizmu lokalnego, podobnie

jak czyni to wielu współczesnych zajmujących się historią lokalną. W sąsiedztwie gminy

krzepickiej, od początków państwowości polskiej, znana była i jest „ziemia wieluńska”

(Territorium Vielunense) do której, pod względem kościelnym i państwowym, należały

parafie w Krzepicach i Zajączkach aż do zakończenia I wojny światowej (parafia

w Starokrzepicach do 1818 r. należała do diecezji wrocławskiej). W tym czasie zaś wzrosła

w siłę, bazująca na kopalnictwie rud żelaza (w Dźbowie, Golcach, Grodzisku, Truskolasach,

Kłobucku, Pankach i Wręczycy) – „ziemia częstochowska”. Termin ten występuje w lokalnej

narracji historycznej od 1932 r., choć nie ma historycznego uzasadnienia (wśród dawnych

ziem Rzeczypospolitej nie występowała ziemia częstochowska). Jednocześnie Krzepice

z okolicą były i są zaliczane do jej granic. Trzeba zaznaczyć, że ściśle ujmując ziemie były

jednostkami administracji I Rzeczypospolitej i stosowanie tego terminu w odniesieniu do

Krzepic stanowiłoby nadużycie.

Najistotniejszym powodem wydania słownika jest przywołanie dotychczas

bezimiennych mieszkańców tego terenu – wybitnych i nieznanych, którzy wspólnie żyli

i pracowali dla dobra swoich rodzin i całej okolicy. Cezura czasowa obejmuje czasokres od

pierwszych wzmianek pisanych mówiących o Krzepicach i okolicy, aż do współczesności.

Biogramy muszą dotyczyć jednak osób zmarłych.

Kogo zaklasyfikować do biogramu słownikowego?

Charakter gminy Krzepice zawsze określany był jako miejsko-wiejski, dlatego taka

ludność zamieszkiwała te tereny. Neutralność światopoglądowa słowników biograficznych

nie wyklucza nikogo (różnorodność ustrojów politycznych w ciągu dziejów), kto miał

związek z danym terytorium, dlatego wśród biogramów powinny znajdować się osoby, które:

 urodziły się i zmarły w jego obrębie,

 przybyły na nie i tu dopełniły swoich dni,

 urodziły się na nim i zmarły w innej części Polski lub świata,

 okazjonalnie pełniły tutaj obowiązki zawodowe.

W każdej rodzinie znaleźć można przodka, który zajmował różne stanowiska lokalne

albo był zwykłym rzemieślnikiem czy rolnikiem, ale udzielał się społecznie lub fachowo

wykonywał swojej obowiązki. Nie generalizując w słowniku powinny znaleźć się biogramy:

 nauczycieli i pracowników oświaty (dyrektorzy, nauczyciele, personel

administracyjny i gospodarczy),

 duchownych i pracujących na rzecz wspólnot religijnych (katolickich, prawosławnych

i żydowskich (księża, zakonnicy i zakonnice, organiści i kościelni),

 lekarzy i ludzi środowiska medycznego (dyrektorzy szpitala, ośrodków zdrowia,

aptekarze, pielęgniarki i pielęgniarze, pracownicy administracji i zaplecza

gospodarczego),

 ludzi kultury i sztuki (malarze, poeci, fotograficy, rzeźbiarze, etc., także amatorzy),

 ludzi nauki i popularyzatorów nauki (pracujący na uczelniach lub parający się

hobbystycznie),

 urzędników administracji państwowej i samorządowej wszystkich szczebli

(burmistrzowie, naczelnicy, sołtysi, radni, ławnicy, etc.),

 pracowników różnych rzemiosł mniejszych (szewcy, rymarze, zegarmistrzowie,

kierowcy, sklepikarze),

 pracowników przedsiębiorstw (OSM Krzepice, „Elegancja”, Kółko Rolnicze, GS,

etc.),

 popularyzatorów regionalizmu,

 służb mundurowych (druhowie OSP, policja lub milicja, PKP),

 pracowników urzędu pocztowego (naczelnicy, kierownicy, kadry, listonosze),

 członków organizacji lokalnych (Koła Gospodyń Wiejskich, orkiestry dęte, zespoły

muzyczne, bractwa i stowarzyszenia kolekcjonerskie i religijne),

 sportowcy i działacze sportowi (MGLKS Liswarta Krzepice),

 żołnierzy i walczących na różnych frontach wojennych (powstańcy 1830 r. i 1863 r.,

czynni uczestnicy wojen światowych),

 więźniów obozów koncentracyjnych.

Forma zapisu

Biogram w wersji słownikowej posiada formę zwięzłą i oficjalną. Nie wyklucza to drobnych

wstawek osobistych, ale tylko dotykających spraw z wąsko zakrojonego wyżej określonego

terytorium. Powinien on zawierać następujące elementy (wszystkie bądź tylko niektóre):

 skrajne daty życia (dzień, miesiąc, rok; w przypadku problemów z ustaleniem pełnej

daty – np. urodzony: ok., przed, po 1788 r. (konieczny element),

 koligacje rodzinne maksymalnie do dwóch pokoleń (wyjątek może stanowić ważność

rodu), odwołania do herbu,

 ukończone szkoły (wszystkie szczeble, lub brak edukacji),

 szczególne uwzględnienie pobytu, pracy i wkładu w rozwój Krzepic i okolicy,

 pozostałości po osobie (artykuły, wspomnienia, zapiski, artykuły w gazetach pisane

o niej i pisane przez nią),

 osiągnięcia niezwiązane z przyjętym terytorium,

 aktualne upamiętnienia osoby w postaci pomników, tablic, nagrobków i nazw ulic.

W zamyśle komitetu redakcyjnego jest stworzenie słownika spełniającego wymogi

wydawnictw naukowych. W związku z tym, treść słownika zostanie poddana co najmniej

jednej (wskazane dwie) recenzji samodzielnego pracownika naukowego.

Przykłady zapisu

Przykładowa wersja z bogatszą bazą archiwalną i bibliograficzną

Ladra Roman (1903-1988), nauczyciel, działacz społeczny. Ur. 5 VIII w Strojcu (gm.

Praszka) jako syn Piotra i Anny. Szkołę powszechną ukończył w rodzinnej miejscowości.

Maturę uzyskał w Gimnazjum Realnym i. T. Kościuszki w Wieluniu. Następnie ukończył

Wyższe Kursy Nauczycielskie w Krakowie. W 1926 rozpoczął pracę w Publicznej Szkole

Powszechnej w Przedmościu. Później przeniesiony do Czarnożył, gdzie pełnił funkcję

kierownika szkoły. Tam też pełnił funkcję prezesa: koła Ligii Obrony Powietrznej

i Przeciwgazowej, oddziału Związku Strzeleckiego oraz ogniska Związku Nauczycielstwa

Polskiego. W 1933 należał do współzałożycieli Związku Strzeleckiego w Praszce.

We wrześniu 1939 brał udział w wojnie obronnej. Wzięty do niewoli niemieckiej,

przetrzymywany w Stalagu VI-J (numer jeńca 75406/I-A).

Od 1945 związany z Kluczborkiem: organizował szkolnictwo w tym mieście, kierował

placówkami oświatowymi. W roku szkolnym 1950/1951 był dyrektorem Gimnazjum

(obecnego Zespół Szkół Ogólnokształcących im. A. Mickiewicza)). W latach 1951-1968

pracował w Zasadniczej Szkole Zawodowej PKP we Wrocławiu, gdzie pełnił funkcję

wicedyrektora. Działał w Polskim Komitecie Pomocy Społecznej. Od 1968 na emeryturze.

3 IX 1927 w Wieluniu zawarł związek małżeński z Janiną Anną Jurewicz.

Odznaczony „Medalem za wojnę 1919-1920 oraz „Zasłużony Nauczyciel PRL”.

Zmarł 13 III 1988 we Wrocławiu.

J. Duda, A. Szelka, F. Dzionek, Słownik biograficzny nauczycieli Śląska Opolskiego, cz. V, Opole 2000, s. 91; J.Książek, Związek Strzelecki w powiecie wieluńskim w latach 1921-1939, „Rocznik Wieluński” 2(2002), s. 81-122; J. Książek, W Polsce Odrodzonej, [w:] Monografia Gminy Czarnożyły, red. Z. Włodarczyk, Czarnożyły2009, s. 314, 328, 332, 338; Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej im. ks. W. Patykiewicza (AACz), sygn.Księgi metrykalne (KM) 2689; Archiwum Państwowe w Łodzi Oddział w Sieradzu (APŁOS), StarostwoPowiatowe w Wieluniu (SPW), sygn. 1166.

Zbigniew Szczerbik

Przykładowa wersja z uboższą bazą źródłową

Rojek Maria (1916-2011), nauczycielka, działaczka kulturalno-oświatowa. Ur. 3 VIII

w Bolesławcu jako córka Antoniego Chmielewskiego i Eleonory ze Słowińskich, rolników.

Wcześnie osierocona przez ojca, który zginął podczas rozbrajania Niemców w Chróścinie-

Zamku (13 XI 1918). Po ukończeniu Szkoły Powszechnej w Bolesławcu rozpoczęła naukę

w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Zgierzu (1931), gdzie w czerwcu 1935

otrzymała dyplom nauczyciela szkół powszechnych. 1 IX 1935 rozpoczęła pracę jako

bezpłatna praktykantka. W roku szkolnym 1937/1938 otrzymała etat w Szkole Powszechnej

w Łubnicach, następnie mianowano ją nauczycielką kierującą w Szkole Powszechnej

w Jeziorku k. Łubnic. Tam też zastała ją wojna. Początkowo okupanci pozwolili na otwarcie

szkoły, pracowała do wydania zakazu (15 XI 1939). Pozbawiona możliwości wykonywania

zawodu wróciła do rodzinnej miejscowości, gdzie znalazła zatrudnienie w niemieckiej firmie

handlowej Gottschaka. Od listopada 1939 prowadziła tajne komplety. Przez cały okres

okupacji związana z ruchem oporu. Kolportowała wydawnictwa konspiracyjne, pomagała

w zaopatrywaniu w fałszywe dokumenty. Represjonowana przez żandarmów w Bolesławcu

(bicie, zastraszanie). W obawie przed wywiezieniem do Rzeszy, wielokrotnie nocowała poza

domem.

W lutym 1945 powierzono jej zorganizowanie szkoły w Podbolesławcu, ponieważ tam

znajdował się odpowiedni budynek. Pracowała w zawodzie do czasu przejścia na emeryturę

(1973). Również w okresie późniejszym związana była ze szkołą – zatrudniona w niepełnym

wymiarze godzin jako bibliotekarka. Do jej obowiązków należała również przygotowanie

oprawy artystycznej uroczystości szkolnych i gminnych. W tym charakterze pozostawała do

31 VIII 1990.

Przez dwie kadencje jako radna Gminnej Rady Narodowej w Bolesławcu

przewodniczyła Komisji Oświaty, Kultury i Spraw Socjalnych. Była współorganizatorką

Solidarności Pracowników Oświaty w Zbiorczej Szkole Gminnej w Bolesławcu oraz

czynnym członkiem Towarzystwa Przyjaciół Bolesławca. W uznaniu zasług, dopiero w latach

80. XX w., odznaczona została „Złotym Krzyżem Zasługi”, „Krzyżem Kawalerskim Orderu

Odrodzenia Polski” oraz „Medalem Komisji Edukacji Narodowej”. W 2006 otrzymała tytuł

„Honorowego Obywatela Gminy Bolesławiec”.

Dzięki staraniom Marii i małżonka Floriana Rojka odbudowano pomnik pamięci

poległych w Bolesławcu. Wraz z małżonkiem zbierała relacje starszych mieszkańców

Bolesławca. Wyszukiwała stare dokumenty cechowe i przywileje królewskie będące w ich

posiadaniu. Pod jej nazwiskiem ukazało się opracowanie pt. Tajne nauczanie dzieci

bolesławieckich w czasie okupacji. Większą część opracowań wydali z okazji 60 lat pożycia

małżeńskiego Rojków członkowie rodziny – Ocalić od zapomnienia. Szkice z dziejów

Bolesławca nad Prosną (Kraków 2007).

W 1947 wyszła za mąż. Ze związku z Florianem Rojkiem zrodziła dzieci:

Mieczysława, Adama i Krystynę. Zmarła 3 VI 2011.

Opracowano na podstawie materiałów z archiwum rodzinnego.

Jan Juszczak

Zgłoszenia biogramów prosimy przesyłać na adres email:

Adres poczty elektronicznej jest chroniony przed robotami spamującymi. W przeglądarce musi być włączona obsługa JavaScript, żeby go zobaczyć.

Jeśli są dostępne fotografie związane z opisywanymi osobami również prosimy dołączać je

w formie zapisu PDF lub JPG na powyższy adres z koniecznym opisem.

opr. ks. dr Kamil Kęsik